Stres w pracy: rola BHP w zarządzaniu stresem w firmie

Stres w pracy: rola BHP w zarządzaniu stresem w firmie

Stres w pracy – cichy wróg produktywności i dobrostanu

Współczesne środowisko pracy często wystawia naszą psychikę na próbę. Stres, choć powszechnie postrzegany negatywnie, ma złożoną naturę. W swojej adaptacyjnej formie, zwanej eustresem, może być mobilizujący, dodając energii i zasobów do sprostania wyzwaniom, a optymalny poziom pobudzenia emocjonalnego może zwiększać efektywność działania. 

Problem pojawia się, gdy stres staje się chroniczny i przekracza nasze zdolności radzenia sobie – wówczas mówimy o dystresie. Skala problemu stresu w pracy jest globalna. W 2022 roku 67% pracowników na świecie doświadczało stresu co najmniej raz w tygodniu. Polska plasuje się w czołówce najbardziej zestresowanych narodów w Europie; blisko co piąty Polak (22,15%) deklaruje codzienny stres w pracy, a 20% odczuwa go 1-3 razy w tygodniu. Częściej dotyka to kobiet (24,45%) niż mężczyzn (19,92%). Raport Koalicji Bezpieczni w Pracy wskazuje, że blisko 40% pracowników i pracodawców często lub codziennie mierzy się ze stresem zawodowym. 

Stres w pracy to krytyczny problem z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy (BHP), niosący poważne konsekwencje dla jednostki i organizacji. CIOP-PIB podkreśla, że stres pracowników bezpośrednio szkodzi firmom. Długotrwałe obciążenie stresem prowadzi do zmęczenia, obniżonej koncentracji i błędów, zwiększając ryzyko wypadków (60-80% wszystkich wypadków). Może objawiać się depresjami, nerwicami i nadużywaniem substancji psychoaktywnych. Dla pracodawców stres to główna przyczyna absencji chorobowej; np. w USA przemysł traci 550 mln dni roboczych rocznie, z czego 54% to wynik stresu. W Polsce w 2022 roku zaburzenia psychiczne odpowiadały za 23,8 mln dni absencji (10% wszystkich), głównie u kobiet (62%). Wysoki stres obniża produktywność i jakość pracy , prowadzi do wypalenia zawodowego i rotacji pracowników. Alarmujące są dane dotyczące śmiertelności: w UE i Wielkiej Brytanii ok. 5 tys. osób rocznie popełnia samobójstwo, którego przyczyną była depresja związana z pracą, a 6 tys. umiera na choroby wieńcowe powiązane z chronicznym stresem zawodowym. Niezarządzany stres to problem życia i śmierci, nie tylko ekonomiczny.

Przyczyny i objawy stresu w pracy

Zrozumienie źródeł stresu zawodowego jest kluczowe. Stresory w pracy są wielowymiarowe i często wzajemnie się wzmacniają. Można je podzielić na:

• Stresory związane z treścią pracy: nadmierne lub niedostateczne obciążenie pracą (np. zbyt wiele zadań, presja czasu, monotonia) , brak kontroli nad wykonywaniem pracy, niejasne cele, zbyt duża odpowiedzialność , a także stres cyfrowy.

• Stresory związane z relacjami społecznymi: złe przywództwo, brak wsparcia, konflikty, mobbing, dyskryminacja , czy konieczność „pracy emocjonalnej”.

• Stresory związane z warunkami zatrudnienia i organizacją: niska płaca, brak perspektyw rozwoju, niepewność zatrudnienia , niekorzystne godziny pracy, złe warunki fizyczne (hałas, temperatura, ergonomia) , brak narzędzi czy nieznajomość zmian w firmie.
  Stresory te rzadko występują w izolacji, tworząc sieć wzajemnych powiązań. Skuteczne zarządzanie stresem wymaga systemowego podejścia.

Stres manifestuje się na wielu poziomach. Ważne jest, aby zwracać uwagę na sygnały organizmu:

• Fizyczne objawy: napięcie mięśni, bóle brzucha, przyspieszone bicie serca, problemy z oddychaniem, bóle głowy. Długotrwały stres może prowadzić do zaburzeń snu, problemów trawiennych, a nawet chorób serca.

• Psychiczne/Emocjonalne objawy: nieustanne zmęczenie, poczucie winy, negatywizm, obniżony nastrój, drażliwość, poczucie izolacji.

• Behawioralne/Społeczne objawy: wycofanie z kontaktów, spadek produktywności, błędy, unikanie zadań, a czasem zwiększone spożycie używek.

Wypalenie zawodowe jako konsekwencja chronicznego stresu

Jedną z najpoważniejszych konsekwencji długotrwałego stresu zawodowego jest wypalenie zawodowe, uznane przez WHO za zjawisko związane z pracą (ICD-11 od 2022 r.). Syndrom ten, według Maslach i Leitera, charakteryzuje się trzema komponentami :

• wyczerpaniem emocjonalnym (nadmierne obciążenie, utrata energii),

• depersonalizacją/Cynizmem (obojętna, negatywna postawa wobec innych),

• oraz obniżonym poczuciem dokonań osobistych (spadek kompetencji i satysfakcji).
  Wypalenie rozwija się w fazach: ostrzegawczej, intensyfikacji, chronicznej, kryzysu i przetworzenia. Kluczowe jest, że reakcja stresowa jest indywidualna , dlatego rozwiązania muszą być spersonalizowane.

Rola BHP w zarządzaniu stresem w firmie – zalecenia PIP i Instytucji Państwowych

Zarządzanie stresem w pracy to wymóg prawny (dyrektywa 89/391/EWG, Kodeks Pracy). PIP wspiera uwzględnianie stresu w ocenie ryzyka zawodowego. Pracodawca ma obowiązek dokumentować ocenę ryzyka i środki profilaktyczne. Psychospołeczne zagrożenia zawodowe to aspekty organizacji pracy, które mogą powodować szkody psychiczne, społeczne lub fizyczne, niosąc negatywne konsekwencje dla firmy.

Praktyczne działania prewencyjne – co może zrobić pracodawca?

PIP oferuje bezpłatny program „Prewencja zagrożeń psychospołecznych w środowisku pracy”, popularyzujący wiedzę o stresie i zagrożeniach. Pracodawcy mogą wdrożyć szereg działań:

• Rekrutacja i wdrożenie: dokładne opisanie stanowiska i wdrożenie pracownika.

• Komunikacja i transparentność: polityka „otwartych drzwi”, słuchanie pracowników, informowanie o celach i zmianach.

• Sprawiedliwość i wsparcie: zasady antydyskryminacyjne, sprawiedliwa ocena, budowanie kultury wsparcia społecznego.

• Zarządzanie obciążeniem pracą i kontrolą: jasne oczekiwania, partycypacja w decyzjach, unikanie nadmiernego obciążenia i monotonii.

• Relacje interpersonalne: monitorowanie i rozwiązywanie konfliktów, tworzenie pozytywnej atmosfery.

• Rozwój i docenianie: inwestowanie w rozwój, szkolenia, docenianie pracy.

• Inicjatywy na rzecz dobrostanu: dostęp do wsparcia psychologicznego (EAP), warsztaty z redukcji stresu i work-life balance.
  Działania prewencyjne realizuje się na trzech poziomach : pierwotnym (eliminacja źródeł), wtórnym (zmiana reakcji) i trzeciorzędnym (terapia i rehabilitacja).

Korzyści dla firmy z inwestowania w dobrostan psychiczny pracowników

Inwestowanie w dobrostan psychiczny pracowników to strategiczna decyzja, przynosząca wymierne korzyści: poprawa wizerunku pracodawcy , wzrost motywacji i zaangażowania , zmniejszenie absencji chorobowej , zapobieganie konfliktom , wyższa produktywność i jakość pracy , oraz zmniejszenie rotacji pracowników. Pracodawcy powinni uwzględniać różnice w postrzeganiu stresorów przez pracowników (np. pracownicy: nadmiar zadań; pracodawcy: komfort środowiska). Skuteczne działania wymagają dialogu i informacji zwrotnej, zmieniając zarządzanie stresem z kosztu na strategiczną inwestycję w sukces firmy.

Skuteczne sposoby radzenia sobie ze stresem

Radzenie sobie ze stresem wymaga świadomości i indywidualnych strategii. Podstawą jest zdrowy styl życia:

Aktywność fizyczna (np. 30 min spaceru) poprawia nastrój i obniża stres.

Zdrowa dieta wpływa na samopoczucie.

Odpowiednia ilość snu jest kluczowa dla regeneracji. Warto wdrożyć

techniki relaksacyjne i oddechowe: świadome oddychanie (np. 4-7-8, przeponowe) uspokaja układ nerwowy , a

mindfulness i medytacja pozwalają zdystansować się od sytuacji. Zarządzanie emocjami i myślami:

Prowadzenie dziennika pomaga zrozumieć uczucia.

Umiejętność mówienia „nie” jest kluczowa dla równowagi.

Delegowanie zadań odciąża.

Profesjonalna komunikacja (odpowiedź na fakty, nie emocje) redukuje stres. Znaczenie wsparcia społecznego i czasu wolnego:

Kontakt z naturą działa terapeutycznie.

Praktykowanie hobby odstresowuje.

Spotkania z bliskimi zapewniają wsparcie. Wsparcie społeczne może pochodzić z różnych źródeł i mieć różne formy.

Technika Uwalniania Hawkinsa – głębokie podejście do emocji

W poszukiwaniu głębszych metod radzenia sobie z emocjami, warto zwrócić uwagę na Technikę Uwalniania Hawkinsa. Jest to skuteczna metoda świadomego przetwarzania negatywnych emocji i odzyskiwania wewnętrznego spokoju. Dowiedz się więcej o Technice Uwalniania Hawkinsa w naszym artykule.

Stres jest nieodłącznym elementem życia i pracy, ale jego szkodliwe skutki można zminimalizować poprzez świadome zarządzanie. Skuteczne radzenie sobie ze stresem to wspólna odpowiedzialność pracodawców (obowiązki prawne, strategiczne myślenie) i pracowników (rozwijanie osobistych strategii). Niezarządzany stres generuje ukryte koszty (absencja, obniżona produktywność, problemy zdrowotne, zgony). Inwestowanie w prewencję i zarządzanie stresem przynosi głębokie korzyści: poprawia dobrostan, zwiększa produktywność, tworzy pozytywne środowisko i buduje odporną siłę roboczą. Zarządzanie stresem to inwestycja w długoterminowe zdrowie, satysfakcję i sukces organizacji. Budowanie odporności na stres to ciągły proces uczenia się i adaptacji. To dynamiczne podejście sprzyja długoterminowej odporności, umożliwiając lepsze radzenie sobie z wyzwaniami. Dobrostan indywidualny i zdrowie organizacji są wzajemnie zależne; inwestycja w jeden jest inwestycją w drugi, prowadząc do zdrowszych i bardziej produktywnych miejsc pracy.