Pomieszczeniami higieniczno-sanitarnymi nazywamy następujące pomieszczenia:

• umywalnie,

• szatnie,

• pomieszczenia z natryskami,

• ustępy (ubikacje, toalety),

• pomieszczenia higieny osobistej kobiet,

• pomieszczenia do schronienia się przed zimnem,

• jadalnie (z wyjątkiem stołówek),

• pomieszczenia, które służą do odkażania, prania, suszenia, odpylania odzieży ochronnej lub roboczej.

Tego rodzaju pomieszczenia powinny być usytuowane w budynku, gdzie odbywa się praca, lub w budynku połączonym z nim zabudowanym przejściem, które powinno być także ogrzewane. Wyjątek stanowią ustępy wyposażone w szczelne zbiorniki na nieczystości oraz pomieszczenia służące do ogrzania się osób pracujących na otwartej przestrzeni. 

Rodzaje i wielkości pomieszczeń higieniczno-sanitarnych 

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy jasno nakreśla, jak powinny wyglądać takie pomieszczenia. Ich rodzaj, ilość i wielkość powinny być dostosowane do ilości zatrudnionych pracowników, stosowanych technologii i warunków pracy. Powinny one być (wraz z wszelkimi przechowywanymi tam urządzeniami) utrzymywane w higienie i być bezpieczne do użytkowania. Należy je tak ulokować, aby móc się do nich dostać bez przechodzenia przez pomieszczenia, gdzie stosuje się substancje trujące, materiały zakaźne lub wykonuje się prace brudzące. Powinny być także ogrzewane, wentylowane i oświetlone zgodnie z Polskimi Normami oraz z przepisami techniczno-budowlanymi. Wysokość w świetle nie powinna być mniejsza niż 2,5 m (za wyjątkiem łaźni ogólnej, której wysokość powinna wynosić co najmniej 3 m). Możliwe jest zmniejszenie wysokości tych pomieszczeń do 2,2 m w świetle, kiedy umiejscowione są w piwnicy, suterenie lub na poddaszu (wyjątek stanowią ogólnodostępne łaźnie i ustępy). 

Szatnia pracowników - pomieszczenia w pracy BHP

Szatnie powinny znajdować się w wydzielonych lub oddzielnych pomieszczeniach, gdzie jest sucho i jest możliwość oświetlenia światłem dziennym. W sytuacjach wyjątkowych szatnie mogą znajdować się w piwnicach lub suterenach, jeżeli pomieszczenia te są zabezpieczone przed wilgocią i stratami ciepła, jest z nich możliwość ewakuacji i jest w nich zapewniona wentylacja mechaniczna (w przypadku szatni dla ponad 25 osób). Powinno się zagwarantować w szatni miejsca siedzące dla co najmniej połowy zatrudnionych na najliczniejszej zmianie. Szerokość przejścia między rzędami szaf i głównych przejść komunikacyjnych powinna wynieść nie mniej niż 1,5 m, natomiast szerokość przejść między ścianą a rzędami szaf powinna być nie mniejsza niż 1,1 m. Wymiana powietrza powinna następować cztery razy na godzinę, a w pomieszczeniach z otwieranymi oknami – minimum dwa razy na godzinę.

Szatnie można podzielić na 4 rodzaje: 

• szatnie odzieży własnej pracowników, 

• odzieży roboczej i ochronnej, 

• szatnie podstawowe

• szatnie przepustowe.

Umywalnia i pomieszczenia z natryskami 

Nieodzownym pomieszczeniem przy szatni, powinna być łatwo dostępna umywalnia. Do umywalek powinna być doprowadzona ciepła i zimna woda. Jedna umywalka powinna przypadać na każdych 30 mężczyzn lub na każde 20 kobiet zatrudnionych przy pracach biurowych lub podobnych.

W umywalni przynajmniej jedna umywalka indywidualna powinna przypadać na każdych 10 pracowników najliczniejszej zmiany, a w przypadku prac brudzących i z substancjami szkodliwymi lub zakaźnymi – jedna umywalka na każdych 5 pracowników (nie mniej niż 1 przy mniejszej liczbie osób zatrudnionych). W pomieszczeniach z natryskami wymiana powietrza powinna odbywać się przynajmniej 5 razy w ciągu godziny, a w przypadku pomieszczeń umywalni – 2 razy na godzinę. W przypadku pracy brudzącej, powinna przypadać co najmniej 1 kabina natryskowa na każdych 8 pracowników najliczniejszej zmiany.

Kiedy praca jest związana z substancjami szkodliwymi, promieniotwórczymi, trującymi, itp. oraz kiedy praca jest pyląca i jednocześnie wykonywana w gorącym i wilgotnym klimacie, w takich sytuacjach należy zapewnić przynajmniej 1 kabinę natryskową na każdych 5 pracowników (nie mniej niż 1 przy mniejszej ilości osób). W przypadku wody centralnej, powinna ona mieć temperaturę 35 – 40oC, a kiedy woda jest indywidualnie mieszana – 50 – 60 st. C.

Pomieszczenia w pracy a BHP - toalety

Ustępy (toalety) powinny być umiejscowione nie dalej niż 75 m od stanowiska pracy oraz nie dalej niż 125 m od najdalszego stanowiska pracy dla osób pracujących na stałe na otwartej przestrzeni. Powinny być wyposażone w wejściowe pomieszczenie izolujące, gdzie znajduje się umywalka z dopływem zimnej i ciepłej wody (1 umywalka na 3 miski ustępowe lub pisuary, ale nie mniej niż 1 umywalka). W budynkach na każdym piętrze powinny znajdować się toalety, a jeżeli na piętrze pracuje mniej niż 10 osób, ustępy powinny być na sąsiednich kondygnacjach. Wymiana powietrza powinna odbywać się nie mniej niż 25 m3 na jeden pisuar oraz przynajmniej 50 m3 na godzinę na jedną miskę ustępową. Należy zapewnić spłukiwanie wodą bieżącą oraz podłączenie do kanalizacji. Co najmniej 1 pisuar i 1 miska ustępowa powinny przypadać na 30 mężczyzn zatrudnionych na jednej zmianie oraz 1 miska ustępowa na każde 20 kobiet zatrudnionych na tej samej zmianie. 

Jadalnia 

Przy zatrudnieniu powyżej 20 pracowników na jednej zmianie, pracodawca jest obowiązany zapewnić jadalnię (pomieszczenie do spożywania posiłków). Nie ma takiego wymogu, gdy praca ma charakter biurowy. Są 3 typy jadalni: typ I (do spożywania posiłków własnych), typ II (do spożywania posiłków własnych i wydawania napojów) oraz typ III (jadalnia z zapleczem (do spożywania posiłków profilaktycznych). Wymagania dotyczące powyższych typów określone są w załączniku nr 3 do Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Dodatkowo w jadalni powinny być umieszczone napisy lub znaki, które będą informować o zakazie palenia. 

Pomieszczenia dla kobiet

W przypadku, kiedy pracodawca zatrudnia 20 – 200 kobiet w jednym zakładzie pracy, w umywalni dla kobiet powinna być kabina higieny osobistej, która będzie wyposażona w miskę ustępową, bidet i umywalkę z bieżącą ciepłą wodą. Należy na każde kolejne 200 kobiet urządzić taką dodatkową kabinę. Wymagane wymiary kabiny higieny osobistej kobiet to powierzchnia nie mniej niż 2,4 m2, a powierzchnia całego pomieszczenia – nie mniej niż 8 m2. Wymiana powietrza powinna następować 2 razy na godzinę.

W sytuacji kiedy pracodawca zatrudnia więcej niż 20 kobiet na jedną zmianę w jednym budynku, musi on urządzić pomieszczenie, gdzie matki karmiące i kobiety w ciąży mogłyby odpocząć w pozycji leżącej. Powinno być jedno takie miejsce na każde 300 zatrudnionych kobiet na jednej zmianie.

Pomieszczenia pracy stałej i pracy czasowej 

Pomieszczenia pracy stałej to takie, gdzie pracownik wykonuje swoją pracę dłużej niż 4 godziny w ciągu doby. Pomieszczenia pracy czasowej to takie, gdzie łączny czas przebywania tego samego pracownika wynosi w ciągu doby 2-4 godzin. Pomieszczeniami pracy nie są takie pomieszczenia, w których ci sami pracownicy przebywają łącznie krócej niż 2 godziny, a wykonywane czynności mają charakter pracy dorywczej lub  kiedy praca polega na dozorze lub konserwacji urządzeń lub na utrzymaniu porządku i czystości. Nie są to także pomieszczenia, w których występują procesy technologiczne i pracownicy nie mogą ich obsługiwać bez zachowania specjalnych środków ochrony i reżimu organizacji pracy. Nie są to również pomieszczenia, w których hoduje się rośliny lub zwierzęta, niezależnie od tego, jak długo przebywają w nich pracownicy zajmujący się obsługą i opieką nad nimi. 

Pomieszczenia pracy poniżej poziomu terenu 

Na ogół pomieszczenia pracy stałej nie mogą znajdować się poniżej poziomu terenu, który otacza budynek. Jednak są sytuacje wyjątkowe, które to umożliwiają: gdy wymaga tego rodzaj produkcji (np. w rozlewniach win, w chłodniach, itp.), mogą to być także pomieszczenia pracy w garażu, kotłowni, warsztatach podręcznych oraz w pomieszczeniach handlowych, usługowych i gastronomicznych znajdujących się w ulicznych przejściach podziemnych, w podziemnych stacjach kolejowych i tunelach, w domach handlowych i hotelach oraz w obiektach zabytkowych. Lokalizacja taka powinna spełniać warunki i wymagania przepisów techniczno-budowlanych podanych w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. nr 75, poz. 690), oraz rozporządzenia zmieniające (z 2003 r. nr 33, poz. 270; z 2004 r. nr 109, poz. 1156; z 2008 r. nr 201, poz. 1238; z 2008 r. nr 228, poz. 1514; z 2009 r. nr 56, poz. 461; z 2010 r. nr 239, poz. 1597). Powinny także uzyskać zgodę (akceptację) odpowiedniego państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego w porozumieniu z okręgowym inspektorem pracy. Uzyskanie zgody na tego typu lokalizację pomieszczeń pracy nie wymaga dodatkowo zgody na stosowanie oświetlenia sztucznego w tych pomieszczeniach. 

Minimalne wymiary powierzchni i kubatura pomieszczeń pracy 

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jedn. Dz. U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650, z późniejszymi zmianami) jasno mówi, że w pomieszczeniu pracy stałej każda z zatrudnionych osób musi mieć zapewnione co najmniej: 13 m3 wolnej objętości pomieszczenia oraz 2 m2 podłogi nie zajętej przez firmowy sprzęt, urządzenia techniczne, itp.