Pyły to jeden z czynników powszechnie występujących w środowisku pracy. Mamy z nimi do czynienia w wielu gałęziach przemysłu takich jak górnictwo, odlewnictwo, produkcja materiałów budowlanych, przemysł drzewny, chemiczny, szklarski, papierniczy, lakierniczy czy przetwórstwo zbożowe.

• Pylicotwórcze, które powodują trwałe uszkodzenie pęcherzyków płucnych, zwłóknienia tkanki płucnej, a w konsekwencji pylicę płuc. Do grupy tej zalicza się m.in. dwutlenek krzemu, piasek, kwarc, azbest, pyły ceramiczne oraz włókna szklane.

• Drażniące, które mają własności drażniące poszczególne przede wszystkim błony śluzowe. Zalicza się do nich cząstki węgla, żelaza, szkła czy aluminium.

• Alergizujące, czyli powodujące wystąpienie schorzeń na tle alergicznym, do których zalicza się np. pyły pochodzące z bawełny, lnu, drewna oraz pyły  miedzi, cynku czy chromu.

• Toksyczne, czyli pyły związków chemicznych rozpuszczalne w płynach ustrojowych, będące przyczyną zatruć organizmu. Przykładem takich substancji mogą być związki ołowiu, manganu, niklu. Pyły należące do tej grupy mogą mieć również działanie rakotwórcze i mutagenne.

• Rakotwórcze, a więc mogące być przyczyną powstawania chorób nowotworowych. Do grupy tej zaliczane są wszystkie gatunki azbestu, oraz pyły drewna twardego takie jak buk i dąb.

• Radioaktywne, czyli pyły zawierające pierwiastki promieniotwórcze.

Najczęściej spotykanym schorzeniem spowodowanym narażeniem na kontakt z pyłem jest pylica płuc. Jest to przewlekła choroba układu oddechowego. Typowe jej objawy choroby to:

• duszność i kaszel,

• odkrztuszanie śluzowej lub śluzowo-ropnej wydzieliny,

• przewlekłe stany gorączkowe,

• niewydolność oddechowa,

• niewydolność serca,

• przewlekłe zapalenie oskrzeli i rozedma płuc,

• rzadziej palce pałeczkowate (stan zapalny tkanek miękkich na końcach palców, powodujący zmiany kształtów palców i paznokci).

Poza wymienionymi wcześniej pyłami, mamy jeszcze pyły palne i wybuchowe. Są one głównie pochodzenia organicznego, np. pyły drewna czy węgla. Jednak przy odpowiednim rozdrobnieniu i stężeniu w powietrzu oraz źródle zapłonu, atmosfery palne i wybuchowe może tworzyć większość pyłów przemysłowych. Dotyczy to nawet pyłów powstałych w procesach obróbki ziaren zbóż, produkcji cukru i pasz rolniczych.

Szkodliwość pyłów zależy od kilku czynników. Są to:

• skład pyłu,

• wielkość cząstek (im mniejsze cząstki, tym dłużej wydalamy je z organizmu, jednak czasami ich wydalenie jest w ogóle niemożliwe),

• stężenie w powietrzu,

• czas ekspozycji.

Zgodnie z Kodeksem pracy na wszystkich stanowiskach pracy należy przeprowadzić działania polegające na ograniczaniu bądź eliminacji ryzyka zawodowego wynikającego z narażenia na czynniki szkodliwe (w naszym wypadku będą to pyły). Podstawą do tych działań jest wykonanie pomiarów środowiska pracy polegające na:

• określeniu rodzaju, stężenia oraz innych podstawowych parametrów pyłów,

• dokonaniu oceny narażenia pracowników na szkodliwe działanie pyłów,

• przeprowadzeniu oceny ryzyka zawodowego pracowników narażonych na szkodliwe działanie pyłów.

Obowiązek dokonywania badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy spoczywa na pracodawcy, który  przeprowadza je na swój koszt. Ich wyniki należy rejestrować i przechowywać oraz udostępniać pracownikom.

Na podstawie uzyskanych wyników, przy uwzględnieniu dopuszczalnych wartości narażenia dla konkretnych rodzajów pyłów, podejmowane są kroki mające na celu wprowadzenie odpowiednich środków ochrony zbiorowej i indywidualnej, chroniącej przed zapyleniem.

W przypadku środków ochrony zbiorowej, zapobieganie skutkom narażenia na działanie pyłów odbywa się poprzez:

• hermetyzacja procesów produkcyjnych,

• stosowanie instalacji odpylających, urządzeń odciągowych miejscowych, oraz wentylacja mechaniczna,

• stosowanie rozwiązań chroniących przed pożarem i wybuchem takich jak np. uziemienia czy czujniki ograniczające ryzyko przegrzania mechanicznych elementów urządzeń,

• stosowanie systemów zwilżania obrabianych materiałów,

• sprzątanie maszyn i ich otoczenia przy pomocy odkurzaczy przemysłowych, zamiatanie i wycieranie powierzchni na mokro.

Przy okazji eliminacja z powietrza pyłów i kurzu pozytywnie wpływa na działanie maszyn znajdujących się w zakładach produkcyjnych.

W przypadku indywidualnych środków ochrony stosujemy:

• maski przeciwpyłowe i przeciwpyłowe z pochłaniaczami,

• gogle przeciwpyłowe i osłony twarzy,

• kaptury powietrzne przeciwpyłowe,

• kombinezony pyłoszczelne,

• regularne pranie odzieży roboczej (nie powinno się jej strzepywać).

Ponadto należy pamiętać o regularnych badaniach lekarskich.

Artykuł został napisany w oparciu o następujące akty prawne:

• Rozporządzenie Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z dnia 4 listopada 2021 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. 2021 poz. 2088)

• Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 12 czerwca 2018 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. 2018 poz. 1286z późn. zm.)

• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych (Dz.U. 2009 nr 105 poz. 869 t.j.)