Pyły w środowisku pracy
Pyły to jeden z czynników powszechnie występujących w środowisku pracy. Mamy z nimi do czynienia w wielu gałęziach przemysłu takich jak górnictwo, odlewnictwo, produkcja materiałów budowlanych, przemysł drzewny, chemiczny, szklarski, papierniczy, lakierniczy czy przetwórstwo zbożowe.
Pyły składają się z drobnych cząstek suchej materii stałej. W praktyce mogą to być wszelkiego rodzaju mgły, dymy, mgiełki aerozole i wszystkie pyłki unoszące się w powietrzu i osadzające na powierzchniach. Źródłami ich emisji są procesy technologiczne takie jak mielenie, kruszenie, przesiewanie. Pyły powstają też w trakcie obróbki mechanicznej przy użyciu pilarki, frezarki, tokarki, strugarki czy szlifierki.Pyły należą do czynników fizycznych szkodliwych, a w przypadku pyłów łatwopalnych stają się czynnikiem niebezpiecznym.
W zależności od sposobu działania na organizm ludzki pyły możemy podzielić na:
-
Pylicotwórcze, które powodują trwałe uszkodzenie pęcherzyków płucnych, zwłóknienia tkanki płucnej, a w konsekwencji pylicę płuc. Do grupy tej zalicza się m.in. dwutlenek krzemu, piasek, kwarc, azbest, pyły ceramiczne oraz włókna szklane.
-
Drażniące, które mają własności drażniące poszczególne przede wszystkim błony śluzowe. Zalicza się do nich cząstki węgla, żelaza, szkła czy aluminium.
-
Alergizujące, czyli powodujące wystąpienie schorzeń na tle alergicznym, do których zalicza się np. pyły pochodzące z bawełny, lnu, drewna oraz pyły miedzi, cynku czy chromu.
-
Toksyczne, czyli pyły związków chemicznych rozpuszczalne w płynach ustrojowych, będące przyczyną zatruć organizmu. Przykładem takich substancji mogą być związki ołowiu, manganu, niklu. Pyły należące do tej grupy mogą mieć również działanie rakotwórcze i mutagenne.
-
Rakotwórcze, a więc mogące być przyczyną powstawania chorób nowotworowych. Do grupy tej zaliczane są wszystkie gatunki azbestu, oraz pyły drewna twardego takie jak buk i dąb.
-
Radioaktywne, czyli pyły zawierające pierwiastki promieniotwórcze.
Najczęściej spotykanym schorzeniem spowodowanym narażeniem na kontakt z pyłem jest pylica płuc. Jest to przewlekła choroba układu oddechowego. Typowe jej objawy choroby to:
-
duszność i kaszel,
-
odkrztuszanie śluzowej lub śluzowo-ropnej wydzieliny,
-
przewlekłe stany gorączkowe,
-
niewydolność oddechowa,
-
niewydolność serca,
-
przewlekłe zapalenie oskrzeli i rozedma płuc,
-
rzadziej palce pałeczkowate (stan zapalny tkanek miękkich na końcach palców, powodujący zmiany kształtów palców i paznokci).
Poza wymienionymi wcześniej pyłami, mamy jeszcze pyły palne i wybuchowe. Są one głównie pochodzenia organicznego, np. pyły drewna czy węgla. Jednak przy odpowiednim rozdrobnieniu i stężeniu w powietrzu oraz źródle zapłonu, atmosfery palne i wybuchowe może tworzyć większość pyłów przemysłowych. Dotyczy to nawet pyłów powstałych w procesach obróbki ziaren zbóż, produkcji cukru i pasz rolniczych.
Szkodliwość pyłów zależy od kilku czynników. Są to:
-
skład pyłu,
-
wielkość cząstek (im mniejsze cząstki, tym dłużej wydalamy je z organizmu, jednak czasami ich wydalenie jest w ogóle niemożliwe),
-
stężenie w powietrzu,
-
czas ekspozycji.
Zgodnie z Kodeksem pracy na wszystkich stanowiskach pracy należy przeprowadzić działania polegające na ograniczaniu bądź eliminacji ryzyka zawodowego wynikającego z narażenia na czynniki szkodliwe (w naszym wypadku będą to pyły). Podstawą do tych działań jest wykonanie pomiarów środowiska pracy polegające na:
-
określeniu rodzaju, stężenia oraz innych podstawowych parametrów pyłów,
-
dokonaniu oceny narażenia pracowników na szkodliwe działanie pyłów,
-
przeprowadzeniu oceny ryzyka zawodowego pracowników narażonych na szkodliwe działanie pyłów.
Obowiązek dokonywania badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy spoczywa na pracodawcy, który przeprowadza je na swój koszt. Ich wyniki należy rejestrować i przechowywać oraz udostępniać pracownikom.
Na podstawie uzyskanych wyników, przy uwzględnieniu dopuszczalnych wartości narażenia dla konkretnych rodzajów pyłów, podejmowane są kroki mające na celu wprowadzenie odpowiednich środków ochrony zbiorowej i indywidualnej, chroniącej przed zapyleniem.
W przypadku środków ochrony zbiorowej, zapobieganie skutkom narażenia na działanie pyłów odbywa się poprzez:
-
hermetyzacja procesów produkcyjnych,
-
stosowanie instalacji odpylających, urządzeń odciągowych miejscowych, oraz wentylacja mechaniczna,
-
stosowanie rozwiązań chroniących przed pożarem i wybuchem takich jak np. uziemienia czy czujniki ograniczające ryzyko przegrzania mechanicznych elementów urządzeń,
-
stosowanie systemów zwilżania obrabianych materiałów,
-
sprzątanie maszyn i ich otoczenia przy pomocy odkurzaczy przemysłowych, zamiatanie i wycieranie powierzchni na mokro.
Przy okazji eliminacja z powietrza pyłów i kurzu pozytywnie wpływa na działanie maszyn znajdujących się w zakładach produkcyjnych.
Systemy odpylania 1 |
Systemy odpylania 2 |
Systemy odpylania 3 |
|
|
|
Odkurzacz przemysłowy do usuwania pyłów i zanieczyszczeń poprodukcyjnych |
|
W przypadku indywidualnych środków ochrony stosujemy:
-
maski przeciwpyłowe i przeciwpyłowe z pochłaniaczami,
-
gogle przeciwpyłowe i osłony twarzy,
-
kaptury powietrzne przeciwpyłowe,
-
kombinezony pyłoszczelne,
-
regularne pranie odzieży roboczej (nie powinno się jej strzepywać).
Ponadto należy pamiętać o regularnych badaniach lekarskich.
Maska przeciwpyłowa i gogle |
Maska przeciwpyłowa z pochłaniaczem i osłona twarzy |
Maska przeciwpyłowa z pochłaniaczem i osłona twarzy |
|
|
|
Poliuretanowa osłona twarzy |
Kaptury powietrzne przeciwpyłowe |
Kombinezon pyłoszczelny |
|
|
|
Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej na temat czynników szkodliwych i uciążliwych, przygotowaliśmy streszczenie Rozporządzenia dotyczącego czynników szkodliwych, badań i pomiarów: https://www.szkolenia-bhp24.pl/strefa-wiedzy/artykuly/streszczenie-rozporzadzenia-badania-i-pomiary
Artykuł został napisany w oparciu o następujące akty prawne:
-
Rozporządzenie Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z dnia 4 listopada 2021 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. 2021 poz. 2088)
-
Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 12 czerwca 2018 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. 2018 poz. 1286z późn. zm.)
-
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych (Dz.U. 2009 nr 105 poz. 869 t.j.)